Digitaal lezen versus op
papier lezen
Een op 12 december jl.
gepubliceerde meta-analyse (Altamura et al., 2023) werpt een belangrijk
aanvullend licht op de problemen met begrijpend lezen. Waar het thuis lezen van
fysieke boeken een duidelijke bijdrage levert aan leesbegrip (middelgroot
positief effect, Mol & Bus, 2011), lijkt het thuis digitaal lezen vrijwel
niets op te brengen voor de ontwikkeling van leesbegrip
(verwaarloosbaar effect, deels negatief, Altamura et al., 2023). Deze
uitkomsten passen in een discussie die al langer gaande is over digitaal lezen.
Het gaat hier om de 'oppervlakkigheidshypothese' (Carr, 2010) die veronderstelt
dat het lezen op digitale devices niet bijdraagt aan diepgaand leesbegrip
en ook niet aan de ontwikkeling van kennis en (meta)cognitieve vaardigheden.
Dit komt doordat de teksten op internet doorgaans kort zijn, inhoudelijk oppervlakkig
en armoedig qua taal en structuur. Ook zijn er te veel bijkomende digitale
prikkels die de aandacht van de lezer afleiden waardoor er minder of geen
inhoud terecht komt in het lange termijn geheugen. Er worden onder invloed van
de digitale wereld steeds minder lange teksten en boeken gelezen op papier. En
het zijn juist die lange teksten en boeken die bijdragen aan leesbegrip en
cognitieve ontwikkeling. Ja, het is van belang om te zorgen dat lezen en
voorlezen weer 'in' raken. En in de allereerste plaats op school (po, vo, ho).
Oefensoftware
Ook op scholen lijkt het
gebruik van digitale devices niet bij te dragen aan begrijpend lezen, sterker
nog, de relatie is negatief. Waar digitale devices frequent gebruikt
worden op school, verzwakt het leesbegrip. We moeten daarbij helaas constateren
dat we in Nederland massaal gevallen zijn voor veelvuldig en langdurig gebruik
van oefensoftware. En ook deze software voldoet helaas heel goed aan het
predicaat 'oppervlakkig'. En dat is zeker zo waar het de toepassing voor
taal/lezen betreft. Oefenen met woorden, zinnen en korte teksten. Reproduceren,
niet nadenken. Soms gedachteloos klikken. En, zelfs als we nog werken met
papieren methodes, dan zijn die in veel (maar niet alle!) gevallen een soort
afspiegeling geworden van de digitale oppervlakkigheid. Ook in die methodes
overheersen korte teksten en reproductievragen. Zogenaamd omdat de scholen dat
willen en tegelijkertijd voor sommige uitgevers ook mooi goedkoop om te
produceren en veel geld aan te verdienen voor hun investeerders.
Voor en door die investeerders voeden we Nederlandse kinderen op met weinig
leesbegrip, weinig kennis en weinig digitale geletterdheid. Mogelijk is er geen
enkel land ter wereld dat in het onderwijs zo ten prooi gevallen is aan de
commercie en zijn kostbare onderwijstijd zo verkwanselt.
Kostbare onderwijstijd
Hoe kunnen we de
Nederlandse Pisa resultaten begrijpen in het licht van deze bevindingen? Zo
lang we ons kunnen heugen, was er begrijpend leesonderwijs in Nederland.
Teksten met vragen. En zo lang we ons kunnen heugen hadden deze geen effect op
het leesbegrip. Dat is niet veranderd. Het blijft wel onverkort zonde van de
kostbare onderwijstijd. Wat veranderd is, en nog steeds toeneemt, is het
gebruik van digitale devices op school en thuis. En daarmee de verminderde
nadruk op het lezen van lange teksten en boeken op papier. En dat zien we in de
PISA scores. Dit betekent dat de hoeveelheid (voor)lezen op school er juist nu
verschrikkelijk veel toe doet. We hebben op scholen dan ook een aantal opgaven
die eigenlijk helemaal niet erg moeilijk zijn en deels ook al ingezet worden:
- Breid je schoolbibliotheek uit,
daar komt momenteel gelukkig veel geld voor vrij
- Creëer tijd voor lezen en
voorlezen in hele boeken van goede kwaliteit (minstens een half uur
voorlezen en een half uur lezen per dag), praat en schrijf daarover met
leerlingen
- Lees boeken voor van grote kwaliteit die je
wereldoriëntatie thema verrijken
- Zorg dat lezen weer 'in'
is.
- Stop met oefensoftware voor
taal/lezen/wereldoriëntatie
- Stop met begrijpend
leesoefeningen die bestaan uit teksten met vragen
- Beschouw al je methodes
kritisch op lengte en kwaliteit van de teksten, en diepgang van de vragen.
Lezen leer je door het te doen in lange teksten en boeken, en denken leer
je ook door het te doen. Niet door te reproduceren. Sommige methodes nemen
dat serieus, maar de meeste (nog) niet. Leesbegrip ontwikkel je ook niet
door allerlei trucjes te leren voor onze begrijpend leestoetsen. Deze
toetsen overigens niet of nauwelijks leesbegrip maar vooral talige
trucjes. Neem als leraar de leiding over je taalmethode. Als je eenmaal de
rijkdom beseft van goede kinderboeken, dan kun je heel veel van wat in je
taalmethode staat niet meer verantwoorden.
Gezond verstand en goede combinaties
Is alles wat je digitaal
doet op school nu slecht geworden? Nee. Het blijft een kwestie van gezond
verstand en goede combinaties. Bij een zaakvak/wereldoriëntatie thema passen
prachtige boeken. En om die boeken beter te begrijpen kunnen goed gekozen filmpjes
een uitkomst zijn. Het blijft natuurlijk zo dat we kinderen wel willen
confronteren met en motiveren voor aspecten van internet (bijvoorbeeld ook
podcasts) die wél leerzaam zijn. Zie hierover ook de recent gepubliceerde
pagina 'voorwaarden voor digitale geletterdheid' van NRO
(website onderwijskennis).
Zie https://rijketaal.org voor meer informatie over de kracht van lezen en voorlezen van hele boeken.
Zie bovendien de
uitstekende serie artikelen van de Groene Amsterdammer (in samenwerking met
onderzoeksbureau Investico) over de grote rol van de commercie in
de problematische lees- en leerresultaten op Nederlandse scholen: 'Wie is hier nou de baas?', 'Een betere
leesvaardigheid, reguleer de onderwijsmarkt', 'Slim verdienen', en 'Gevangen in
de Cloudklas'.
Literatuur
Altamura, L., Vargas, C., & Salmerón, L. (2023).
Do new forms of reading pay off? A meta-analysis on the relationship between
leisure digital reading habits and text comprehension.Review of Educational
Research. Prepublished December 13, 2023. https://doi.org/10.3102/00346543231216463
Carr, N. (2010). The
shallows: How the internet is changing the way we think, read and remember.
Atlantic Books Ltd.
Mol, S. E., & Bus, A. G.
(2011). To read or not to read: a meta-analysis of print exposure from infancy
to early adulthood. Psychological bulletin, 137(2),
267.
