Groep 4 en Corona
De leerlingen die sinds kort in groep 4 zitten, hebben voor hun
leesontwikkeling cruciale maanden op school gemist. Dit zijn de maanden waarin
de eerste aanvankelijke leesontwikkeling is afgerond en de
leesontwikkeling verder op gang gebracht moet worden door samen veel boekjes te
lezen met ondersteuning, door voor te lezen en door te praten over
boeken. Lezen is in essentie, na de eerste maanden van het aanvankelijk
leesproces, een 'self-teaching mechanism'. Dat wil zeggen, het wordt steeds
beter door het vaak te doen.
Online lesgeven tijdens de
lockdown
Sommige groep 3-leraren zijn daar heel goed op ingesprongen
tijdens de lockdown. Ze zochten boekjes uit die bij kinderen pasten en brachten
die thuis langs. Ze lieten ouders zien hoe die het lezen konden ondersteunen. Ze presenteerden dagelijks kleine boekreclames tijdens de
online lessen, ze gaven online ruimte om over de boeken te praten en hielpen
kinderen die hun boekje nog niet fijn vonden om te lezen door een stukje voor
te lezen of een ander boekje met hen uit te zoeken. Ze lieten kinderen
tekeningen/foto's maken die iets met hun boekje te maken hadden en gaven online
ruimte om die te delen. Ze lazen online voor of stuurden de kinderen door
henzelf opgenomen voorleesfilmpjes. Ze lieten kinderen online verdedigen
dat hùn boek een topboek was. En als het niet goed lukte, telefoneerden ze met ouders om hen helpen bij de leesbegeleiding van hun kind. Deze leraren zetten alles op alles om al hun
leerlingen in groep 3 zo veel mogelijk boekjes te laten lezen, zodat het
leesleerproces niet in gevaar zou komen. Voor veel leerlingen van deze leraren
bleek de lockdown een voordeel voor hun leesontwikkeling. Er was immers meer
tijd voor lezen, vooral als het rooster verder niet al te vol was. De leraren in
groep 4 hoeven in hun klassen alleen maar voort te zetten wat hun collega in
groep 3 heeft ingezet.
Andere leraren werkten net zo
hard en vanuit net zo veel zorg met hun groep 3. Maar wat ze deden was heel
anders. Ze maakten mooie online roosters voor ouders en kinderen waarin veel
gebruik werd gemaakt van (doorgaans niet zo sterke) digitale componenten van
methodes, zo ook van de leesmethodes. Hun leerlingen deden heel veel oefeningen.
Ze vulden talloze digitale werkbladen in, maar lazen helaas weinig of zelfs helemaal
niet in boekjes. Eenmaal in groep 4 valt dan vaak op dat de groep historisch
laag scoort. Leraren vragen zich dingen af als: Is er ooit eerder een groep 4
geweest die met zulke zwakke gemiddelde resultaten uit groep 3 kwam? Het kan
toch niet zijn dat juist deze lockdown-groep aanleg heeft voor dyslexie?
Pseudo-dyslexie door Corona?
Als we niet oppassen wordt de
Corona lockdown een aanleiding voor pseudo-dyslexie. Dat wil zeggen dat
leerlingen een vorm van dyslexie lijken te ontwikkelen vanwege onvoldoende
adequaat onderwijs waardoor niet genoeg boekjes gelezen zijn. Overigens zijn de leesproblemen van deze leerlingen wel heel echt, alleen niet primair veroorzaakt door problemen in hun eigen aanleg. Waarom pseudo-dyslexie bij groep 3-leerlingen
in de Corona-tijd dreigt te ontstaan? Omdat op een cruciaal moment van de
leesontwikkeling van deze leerlingen wel veel is geoefend met gedigitaliseerde
werkboekjes maar veel te weinig is gelezen in echte boekjes. Kinderen leren
niet lezen van (digitale) werkboekjes en dat blijkt nu.
Wat kunnen we doen?
Gelukkig is er de mogelijkheid tot herstel. Het aanbieden van meer werkboekjes en
meer (digitale) training van 'vaardigheden' (bijvoorbeeld met Bouw! of thuis met Squla) is voor de huidige groep 4-leerlingen zeker niet het goede antwoord en al helemaal niet als in
de klas ook nog eens weinig of niet gelezen wordt. Ook training van het leestempo
is niet wat nu nodig is. Dit soort trainingen leveren weinig op en
geven kinderen een verkeerde boodschap over 'lezen' die vaak ook nog eens
demotiverend werkt.
Wat dan wel? De leraar in een
groep 4 die getroffen is door 'lockdown leesachterstanden' gaat eerst goed na wat de problemen van een leerling zijn. Als er hele grote moeilijkheden zijn met decoderen (dat wil zeggen dat leerlingen bijna geen letters kennen) dan is intensieve ondersteuning nodig naast het gewone leesprogramma (zie onze blog Lezen in groep 3: na de herfstsignalering). Kennen leerlingen de meeste letters wel, dan zorgt de leraar ervoor dat er tijd voor lezen is in de groep en dat leerlingen positieve ervaringen
opdoen met lezen. Dat ziet er als volgt uit:
*In een groep 4 met een lockdown-leesachterstand wordt dagelijks gelezen door meerdere keren verspreid over de dag (30-60 minuten in totaal) met de hele klas een boekje te lezen, het liefst uit een serie die leerlingen aanspreekt, zoals Dolfje Weerwolfje (zie voor geschikte series de jeugdbibliotheek). Kies boekjes boven het leesniveau van de leerlingen, waar zij echt enthousiast over zijn. Boeken die kinderen echt willen lezen op een hoger leesniveau hebben meer effect op de leesontwikkeling dan boeken op een lager niveau. De leesontwikkeling kan door het geëngageerd lezen van relatief moeilijke boeken met sprongen vooruit gaan. Het engagement staat daarbij wel centraal. Het gaat natuurlijk niet aan om kinderen tegen heug en meug moeilijke boeken te laten lezen. Tijdens het lezen wordt gebruik gemaakt van technieken als voorlezen-koorlezen (de leerkracht leest voor, de leerlingen lezen dezelfde tekst met de leerkracht in koor) of voorlezen-koorlezen-papegaailezen (daar wordt aan toegevoegd dat de leerlingen om de beurten twee zinnen lezen waarbij de eerste gelezen zin een herhaling is van de zin die het kind dat eerder de beurt had, las).
*Leerlingen die zich tijdens de lockdown goed hebben ontwikkeld en die kunnen en willen stillezen, lezen minimaal 20
minuten per dag aaneengesloten 'vrij'. Er is aandacht voor een brede
boekcollectie met boeken op verschillende leesniveaus waarbij kinderen op alle
niveaus boeken mogen kiezen die hen aanspreken, ongeacht hun actuele
leesniveau. Als deze leerlingen het leuk vinden om mee te doen met het klassikale lezen, bijvoorbeeld omdat ze het boek dat wordt gelezen, geweldig vinden, mag dat natuurlijk ook.
*Naast het ondersteund of vrij lezen wordt tijd besteed aan het creëren van een positieve leescultuur door interactie. De leerkracht praat met de leerlingen over het klassikale boek dat is gelezen. Leerlingen die zelfstandig lezen geven korte reacties op hun boeken... Dit hoeft niet lang te duren. Een paar minuten is voldoende.
*De leraar leest iedere dag minimaal 20 minuten voor uit een boek dat de leerlingen aanspreekt. Soms gaan leerlingen helemaal op in het boek dat ze samen met de leerkracht lezen. Dan is het geen goed idee om daarnaast nòg een boek voor te lezen. In dat geval wordt het voorlezen achterwege gelaten en de samenleestijd nog wat uitgebreid.
Leesproblemen voorkomen
Groep 4-leerlingen een verloren groep als het gaat om lezen? Nee, natuurlijk niet. Maar dit is wel hèt moment om te voorkomen dat het aantal leerlingen met leesproblemen sterk gaat stijgen.
Zie voor verdere uitleg ook onze blogs
Groep 3: het laatste gedeelte van het schooljaar
Lezen en schrijven in tijden van Corona
Lezen en schrijven in tijden van Corona, een blog voor ouders
Basisprincipes voor goed (voor)leesonderwijs
of het artikel Stimuleer korte boekgesprekken.
